We hoeven er niet omheen te draaien: Bob (VPRO Dorst/Audiocollectief SCHIK) is de beste Nederlandstalige podcast van 2017. In zes afleveringen nemen de makers ons mee in hun zoektocht naar Bob, een oude jeugdliefde van de 84-jarige Elisa. De centrale vraag: heeft Bob echt bestaan, of houdt het dementerende brein van Elisa haarzelf en haar omgeving voor de gek?
Leeswaarschuwing: dit artikel behandelt alle afleveringen van de serie Bob.
In de zoektocht gidsen radiomakers Nele Eeckhout, Siona Houthuys en Mirke Kist (Audiocollectief SCHIK) ons door het geheugen van Elisa. Dat brengt ons naar een klooster en archief, maar confronteert de makers uiteindelijk ook met de ethische grenzen van hun eigen nieuwsgierigheid.
De podcast Bob gaat zowel over de zoektocht an sich als het antwoord op die prangende vraag: wie is Bob? Nadat we in de eerste aflevering kennis maken met de drie radiomakers, Elisa en haar drie dochters Linda, Carry en Ilse, beginnen we vanaf de tweede aflevering met de speurtocht naar Bob. Hoewel de radiomakers in de eerste aflevering suggereren dat hij wel móet bestaan (“Ik veronderstel dat ik die ken, ja”), brachten ze mij in de daaropvolgende afleveringen toch aan het twijfelen. Het drietal weet mij als luisteraar succesvol onderdeel te maken van de zoektocht.
Halverwege de serie beginnen de radiomakers dieper te graven naar de familie van Bob, in een poging een vertelsel van Elisa over de vermeende zelfmoord van Bobs vader te verifiëren. Het verhaal illustreert uiteindelijk hoe Elisa’s brein werkt en is daarmee een van de voorbeelden die van Bob meer maken dan alleen een serie over de jeugdliefde van een oude vrouw. Zo leerde ik dankzij de podcast dat een brein zich iemand anders’ herinneringen kan toe-eigenen, maar ook dat de kans groter is dat een (weggehaald) kind zijn moeder terugvindt dan andersom.
Het graven wordt minder onschuldig vanaf aflevering vier, waarin het drietal het onuitgesproken vermoeden van misbruik onderzoekt. Het levert intense audio op, maar de podcastmakers moeten uiteindelijk concluderen dat zij dit vermoeden niet hard kunnen maken. Door dit thema aan te snijden wordt Bob meeslepend en intrigerend, maar roept de podcast wel de vraag op over hoe de makers zelf omgaan met de grens tussen feit en (mogelijk) verzinsel. Is het gerechtvaardigd dat de makers zo sterk de suggestie van misbruik wekken, terwijl andere personages dat op geen enkele manier durven te benoemen (althans, niet “voor de micro”)?
Daarnaast kun je je ook afvragen of het ethisch is om zo diep te graven in een verhaal dat eigenlijk verborgen had moeten blijven. Schuift dementie de privacy van een inmiddels 85-jarige vrouw terzijde? Of is de toestemming van de drie dochters genoeg om dit verhaal zo publiekelijk te vertellen? Het is precies die grens die twee andere populaire podcasts van 2017, Missing Richard Simmons en S-Town, ook opzoeken – en soms overschrijden. In Bob laten Bobs zus en vrouw merken het blijkbaar niet zo fijn te vinden dat podcastluisterend Nederland en België obsessief naar hem op zoek is. Het antwoord op de openingsvraag van de de serie – “Zou ik uw grootste geheim mogen kennen?” – is niet voor niets in veel gevallen simpelweg ‘nee’. Bovendien hoeft niemand zich, in mijn ogen, voor dat antwoord te verantwoorden.
De familie van Bob wil niet meewerken, maar zijn bestaan is na vijf afleveringen niet meer te ontkennen. Toch weten de radiomakers van de finale een spannende aflevering te maken, waarin zij geconfronteerd worden met de gevolgen hun eigen nieuwsgierigheid. Het is jammer dat uiteindelijk blijkt dat de vriend van Elisa’s dochter Carry het nieuws van Bob uiteindelijk aan Elisa vertelt. Hij fungeert daarmee als een onbedoelde deus ex machina, die de confrontatie van het drietal met Elisa over de impact van hun werk abrupt wegneemt.
Ondanks de open vragen voelt de laatste aflevering als een prima slot van de serie. Naast de ethische vergelijking mag Bob zich wat mij betreft ook om andere redenen meten met S-Town. Bob is door zijn audiovormgeving en vertelvorm zonder twijfel de beste Nederlandstalige podcast van 2017. De serie laat zien dat er ook in ons taalgebied ruimte is – of zou moeten zijn – voor deze kunstvorm.